Νεολιθική ανασκαφή στη θέση “Βοτανικός Κήπος” Λίμνης Πλαστήρα 2024

Ολοκληρώθηκε η 3η ανασκαφική περίοδος του πενταετούς (2022-2026) ερευνητικού προγράμματος στη θέση «Βοτανικός Κήπος» στη Λίμνη Πλαστήρα, που χρονολογείται μεταξύ Αρχαιότερης και Μέσης Νεολιθικής (περ. 7,900 χρόνια πριν από σήμερα. Η ανασκαφή πραγματοποιήθηκε από 15/7 και 27/7/24 και συμμετείχαν εθελοντικά οκτώ (8) μεταπτυχιακοί και προπτυχιακοί φοιτητές από τα πανεπιστήμια της Θεσσαλίας, του Ρεθύμνου και του ΕΚΠΑ, με υπεύθυνους ανασκαφής τους αρχαιολόγους, Δρ. Αικατερίνη Κυπαρίσση-Αποστολίκα και Δρ. Ορέστης Αποστολίκας
Η ανασκαφή πραγματοποιείται με την ουσιαστική συνδρομή του Δήμου Λίμνης Πλαστήρα, του Ιδρύματος Ψύχα, και την συνδρομή της οικείας Εφορείας Αρχαιοτήτων Καρδίτσας.
Κατά την φετινή ανασκαφική περίοδο εντοπίστηκε οριστικά η επιφάνεια χρήσης κατά την κύρια οικιστική φάση του χώρου, η οποία μερικώς είχε αποκαλυφθεί και κατά το 2022 και 2023, με εντυπωσιακά ευρήματα στη θέση εναπόθεσής τους ως εξής: κατ’ αρχήν σε αυτή τη φάση ανήκει η ολοκληρωμένη κυκλική κατασκευή από λίθους ψαμμίτη και άργιλο που ανακαλύφθηκε το 2022. Τα υπολείμματα κλιβάνου που είχαν αποκαλυφθεί το 2023 στο βόρειο άκρο της θέσης επεκτάθηκαν φέτος έτι περαιτέρω προς δυτικά και εν μέρει βόρεια ενώ νέο συγκρότημα κλιβάνων αποκαλύφθηκε στη συνέχεια νοτιοανατολικότερα.
Και στα δύο συγκροτήματα κλιβάνων κατά τον καθαρισμό τους αποκαλύφθηκαν ολόκληρα σφαιρικά, κυρίως, αγγεία μεταξύ των κατασκευαστικών υπολειμμάτων των κλιβάνων, προφανώς στη θέση όπτησής τους. Η παρουσία κεραμικών κλιβάνων σε τόσο πρώιμη χρονική περίοδο έγινε μόνο πρόσφατα γνωστή από τη θέση ΄Ιμβρου Πηγάδι στο Νέο Μοναστήρι Φθιώτιδας (βλ. Kyparissi-Apostolika 2012, και Kyparissi-Apostolika et al., 2022), καθώς και λίγο αργότερα από τη θέση Ριζάβα στην περιφερειακή ενότητα Σοφάδων Καρδίτσας (Krachtopoulou et al. 2018). ΄Εως τότε πιστευόταν ότι δεν υπήρχαν σε τόσο πρώιμη περίοδο κατασκευές κεραμικών κλιβάνων. ΄Οτι εντοπίστηκαν εδώ καταδεικνύει την αυτονομία της ορεινής θέσης μας και πιθανότατα και τον μόνιμο χαρακτήρα της εγκατάστασης.
Επιπλέον, αποκαλύφθηκε πλινθόκτιστος τοίχος, ο οποίος ορίζει μία πυρακτωμένη (πιθανότατα) οικιστική περιοχή στην οποία εντάσσεται και η εστία με τα ευρήματα που περιγράφηκαν το 2023, μία επιπλέον αλειμμένη εσωτερικά ισχυρή πασσαλότρυπα και πλήθος κινητών ευρημάτων.
Μεταξύ των κινητών ευρημάτων από όλο τον χώρο εντάσσονται τέσσερα ανθρωπόμορφα ειδώλια, ενώ ξεχωρίζει επίσης ακέραιο ομοίωμα κλιβάνου ή σπιτιού.
Υπάρχει μεγάλος αριθμός ευρημάτων από πυριτόλιθο και λίγα από οψιανό, ενώ είναι εντυπωσιακή η ποικιλία των τύπων πυριτολίθου ως πρώτης ύλης, που δείχνει αναζητήσεις για την ανεύρεσή τους στα γύρω ορεινά τοπία και ποτάμια.
Στην κεραμική που είναι κατά κανόνα μονόχρωμη και οπωσδήποτε κατασκευαζόταν επί τόπου στους κλιβάνους που προαναφέραμε, εντοπίζονται κάποια διακοσμητικά στοιχεία («κομβία»), που πιθανόν μπορούν να οδηγήσουν σε στενότερες σχέσεις με συγκεκριμένες θέσεις-μαγούλες της ίδιας περιόδου στον θεσσαλικό κάμπο (εικ. 5).
΄Όπως εκτιμούμε μέχρι στιγμής, πρόκειται για μια πολύ σπάνια σε μεγάλο υψόμετρο νεολιθική εγκατάσταση, όπου γίνονται «ιδιοκατασκευές» για την εξασφάλιση της αυτονομίας της, διαφέρει από ότι γνωρίζουμε μέχρι σήμερα από τις πεδινές ανάλογες εγκαταστάσεις με την έννοια της «πρωτοτυπίας» και της μη επανάληψης όμοιων κινητών ή σταθερών ευρημάτων, και πρέπει να αντιμετωπιστεί ως μια ιδιαίτερη περίπτωση που ανοίγει νέα πεδία στη νεολιθική έρευνα.
Η διερεύνησή της θα συνεχιστεί κατά την επόμενη ανασκαφική περίοδο (καλοκαίρι 2025) με τη διάνοιξη και νέων τετραγώνων, και στόχος μας είναι να επεκτείνουμε σταδιακά την έρευνα και προς τα δυτικά, όπου εντοπίζεται η συνέχεια της ανθρωπογενούς επίχωσης της θέσης. Η ανασκαφή έχει εξαιρετικό επιστημονικό ενδιαφέρον, αναλυτική παρουσίαση των ευρημάτων στην τοπική κοινωνία θα γίνει στην επόμενη ανασκαφική περίοδο, με έκθεση φωτογραφίας των πιο αξιόλογων ευρημάτων.